آیا چین ایران را دور زد؟

عليرضا تقوي نيا:
روز گذشته خبری منتشر شد مبنی بر دور زدن ایران توسط چین. بر اساس اعلام رسانه ها یک محموله از شهر “شی آن” کشور چین با گذشتن از قزاقستان، آذربایجان و گرجستان به استانبول ترکیه رسیده است.

نکته جالب اینجاست که این محموله کالا در قزاقستان (بندر آکتائو واقع در کرانه خزر) پیاده شده و با کشتی به باکوی آذربایجان رسیده و مجددا توسط واگن های قطار بارگیری و به گرجستان و سپس به ترکیه ترانزیت گشته است.

لکن برخی رسانه ها که همواره نگاه سیاه و سفید و صفر و صدی به شرق یا غرب دارند، سعی در بهره برداری تبلیغاتی از این موضوع نموده و جوری وانمود می کنند که گویی چین به ایران خیانت کرده است.

متاسفانه در کشور ایران عده ای خصوصا در بخش رسانه، درک صحیحی از معادلات بین المللی وجود ندارد و به همین علت مواضع سراپا اشتباه و خلاف منافع ملی، مکررا از سوی اصحاب قلم ابراز می شود.

برای آن که بتوان رفتار بازیگران بین المللی را درست فهم کرد باید ابتدا دانست در روابط بین الملل دوستی و دشمنی به هیج عنوان معنا نداشته و ندارد و رفتار هر کشوری متاثر از اهداف و راهبردهایی ست که برای خود ترسیم کرده و منافعی که دنبال می کند پس بنابراین هیچ کشوری به ذاته دوست یا دشمن دیگری نیست و اگر چالشی بین بازیگران بین المللی رخ می دهد ناشی از تضاد منافع آن هاست و لاغیر.

نکته مهم دیگر که باید برآن واقف بود اینست که در سیاست بین الملل تصمیم و سپس کنش هر کشوری تابعی از برآورد هزینه – فایده (cost-benefit) توسط مسئولان آن است.

یعنی اگر محاسبه هزینه اقدامی بیش از فایده آن باشد ، بی شک به مرحله اجرا نخواهد رسید و در خصوص محموله ارسالی چین به ترکیه نیز فرمولی که ذکر شد، صائب است.

مطمئنا چینی ها عاشق چشم و ابروی ایرانیان نیستند که تجارتشان را معطل نگه دارند تا خطوط ریلی ایران تکمیل شود و پس از آن مبادرت به صادرات محصولات شان کنند.

وقتی خط آهن ایران به ترکمنستان عملا فعال نیست و مسیر رشت به آستارا نیز ساخته نشده است، آیا ایراد از چشم بادامی هاست که کالاهایشان را از طریق قزاقستان صادر می کنند؟

وقتی تمام خطوط ریلی کشورهای اطراف ایران (ترکمنستان و آذربایجان) به بهره برداری رسیده اند و تنها ایران هنوز کار را معطل نگه داشته و اهمال می کند، آیا رواست که بگوییم چین مقصر بوده و ایران را دور زده است؟

اگر خطوط ریلی در دست احداث ایران اکنون فعال بودند، قطعا چینی ها هیچگاه تمایل نداشتند هزینه و زمان بیشتری را صرف کرده و محموله صادراتی را به بندر آکتائو قزاقستان فرستاده و آن را از طریق کشتی به باکو انتقال دهند و دومرتبه سوار قطار کنند.

پس ضعف از مسئولان داخلی ست که ظاهرا موقعیت بی نظیر ژئواکونومیکی ایران را به درستی درک نکرده و برنامه ای برای استفاده از این ظرفیت فوق العاده سود آور که امنیت ملی ما را نیز تضمین می کند، ندارند.

اگر دولت محترم به جای پرداختن به موضوعات نه چندان مهم در طول ۷ سال گذشته ، خطوط آهن کشور از شرق به آستارا را تکمیل می کرد، اکنون محموله ذکر شده از مسیر کوتاه تر و ارزان تر ترکمنستان وارد ایران شده و از طریق آستارا به آذربایجان میرسید و در نتیجه هم هزینه چینی ها کم تر می شد و هم منافع مادی آن به جای قزاقستان نصیب ایران می گشت.